‘IJdelheid der ijdelheden, en alles is ijdelheid.’
Zusters en broeders, zulke woorden kunnen alleen van Prediker komen. Hij is immers recht voor de raap en hij breekt resoluut met de zogenaamde wijsheden die eeuwenlang verkondigd werden, namelijk: ‘Wees rechtvaardig en trouw aan de Wet; dan blijf je gezond, word je rijk en krijg je veel kinderen.’ Hij gaat daar straal tegenin. Je blijft helemaal niet vanzelfsprekend gezond en je wordt helemaal niet vanzelfsprekend rijk en je krijgt helemaal niet vanzelfsprekend veel kinderen als je rechtvaardig bent en trouw aan de Wet. Dat is allemaal ijdelheid, zegt hij. Of om het met de woorden van de Nieuwe Bijbelvertaling te zeggen: dat is allemaal lucht en leegte. Wij zouden zeggen: dat is allemaal flauwekul. De werkelijkheid leert ons immers dat ook goede en godvruchtige mensen te maken krijgen met onrecht, ziekte, ellende en dood. De realiteit is nu eenmaal dat we sterfelijk zijn, dus ons zwoegen kan inderdaad zinloos lijken. Het wordt pas zinvol, zegt Prediker, wanneer we beseffen dat alles in Gods hand ligt, maar die gedachte werd niet opgenomen in de lezing. Ze sluit wel perfect aan bij wat Jezus in het evangelie zegt. Ook Hij beklemtoont het verschil tussen verlangen en werkelijkheid: het verlangen naar bezit, en de werkelijkheid van de dood die komt als een dief in de nacht. Want hoeveel bezit we ook het onze kunnen noemen, we kunnen nooit eigenaar worden van ons eigen leven. En daarover zegt Jezus: ‘Zie er dus op toe dat je schatten vergaart in de hemel, dat je dus rijk bent in de ogen van God.’
Bezit, rijkdom: het is een vraag waar we allen mee te maken krijgen. De vraag namelijk in hoever we moeten proberen vooruitgang te boeken. Volgens Prediker is alles lucht en leegte, dus bijvoorbeeld ook het bedenken en uitvinden van goede en nuttige dingen die de mensheid vooruithelpen. IJdelheid, zegt hij, want het zijn toch anderen die ervan profiteren. Jezus vindt alleen het mateloze vergaren van bezit en rijkdom nutteloos. Volgens Hem moeten we niet met de armen gekruist, bij kaarslicht en op geitenwollen sokken zitten wachten tot de dood ons komt halen, integendeel, we moeten onze talenten gebruiken. Denk maar aan zijn parabel over de talenten. Daaruit blijkt dat we onze gaven moeten gebruiken om betere mensen te worden, beter op elk gebied, zodat we anderen kunnen helpen.
Ergens las ik: ‘Armoede is een onrecht, comfort is een recht, luxe is een schande.’ Armoede is beslist een onrecht, en onrecht moeten we bestrijden met alle talenten waarover we beschikken. Dat comfort een recht is, zullen we zeker niet tegenspreken: iedere mens heeft immers het recht op een goed en aangenaam leven. En is luxe inderdaad een schande? Luxe begint wanneer ons leven aan elkaar hangt van dingen die totaal overbodig zijn, die te veel zijn. Is dat een schande? Ik weet het niet, maar ik weet wel dat het minstens een probleem is. Wat moet je immers met een hoop zaken die je in veelvoud bezit? Wat moet je met hopen geld dat je niet meer zinvol kunt besteden? Is het dan niet beter het te gebruiken om het onrecht van de armoede te bestrijden?
Ik weet het, dit klinkt onrealistisch in een wereld waarin overdadige rijkdom heel gewoon geworden is. Een maand of zo geleden las ik dat de CEO van een groot Amerikaans hefboomfonds vier miljard euro per jaar verdient. Dat is zo’n waanzinnig bedrag dat we er ons niets meer bij kunnen voorstellen. Alleen misschien dit: dat is meer dan het jaarinkomen van een gemiddeld Afrikaans land, dus van miljoenen Afrikanen samen. Als die ene man zijn job een jaar of tien kan behouden, kan hij bij manier van spreken de halve wereld kopen. En hij is niet alleen; enkele honderden superrijken beschikken over meer miljarden dan de helft van de wereldbevolking samen. En dan zeg ik: ja, dat is inderdaad een schande, want met die waanzinnige rijkdom konden ze moeiteloos het onrecht van de armoede uitroeien. En Jezus zegt: ‘Dwaas! Nog deze nacht komt men je leven van je opeisen, en al die voorzieningen die je getroffen hebt, voor wie zijn die dan? Zo gaat het met iemand die schatten vergaart voor zichzelf, maar niet rijk is voor God.’
Ik denk dat hier de knoop zit: luxe is zinloos, is lucht en leegte, want ze snijdt je af van de werkelijkheid. De werkelijkheid van het echte leven maar ook de werkelijkheid van de armoede en de ellende om je heen. Nee, daar kun je geen oog meer voor hebben, je hebt alleen maar oog voor je eigen totaal zinloze rijkdom. En je ontkent de werkelijkheid dat je geen eigenaar bent van je eigen leven. Je leeft alsof je eeuwig op aarde zult zijn. Je liegt jezelf dus iets voor.
Zusters en broeders, niet alles is lucht en leegte, zoals Prediker beweert. Jezus corrigeert hem dan ook. Hij zegt: ‘Zorg ervoor dat je leven meer is dan lucht en leegte. Hou het ene oog gericht op de aarde, en het andere op God. Hij zal je beide ogen dan wel op je medemens richten, zodat je rijk kunt worden bij Hem. Zodat je eeuwig leven kunt verwerven.’ Ik vind dit heel mooie woorden van Jezus. Amen.
